Autonomie in het Koninkrijk blijft een illusie
In dit artikel:
Op 10 oktober wordt herdacht dat het Statuut voor het Koninkrijk vijftien jaar geleden ingrijpend werd aangepast: Curaçao en Sint Maarten kregen de status van autonome landen, Bonaire, Sint Eustatius en Saba werden bijzondere gemeenten, terwijl Aruba al sinds 1986 een status aparte heeft. Ter gelegenheid van het 70‑jarig bestaan van het Statuut publiceerde het Nederlandse kabinet een position paper. Vanuit Caribische invalshoek geldt die terugblik vooral als bevestiging dat de beloofde autonomie in de praktijk beperkt blijft.
Twee knelpunten illustreren dat het machtsonevenwicht tussen Den Haag en de Caribische landen niet is opgeheven. Ten eerste het democratisch tekort: Caribische Nederlanders vallen onder rijkswetten die in Nederland worden gemaakt, maar hebben geen actief kiesrecht voor de Tweede Kamer. De Raad van State noemde dat een probleem; het kabinet weigert echter kiesrecht te verlenen, deels uit vrees dat Caribische stemmen de samenstelling van een Nederlands kabinet zouden kunnen beïnvloeden. Dat beleid zet feitelijk een scheidslijn tussen burgers binnen hetzelfde Koninkrijk: ze zijn gebonden aan regels waarover ze niet mee kunnen beslissen.
Het tweede knelpunt is de geschillenregeling. Sinds 2010 bestaat de verplichting om een mechanisme te creëren voor onafhankelijk en bindend geschilbeslechting tussen de landen en Nederland. De Raad van State adviseerde dat ook ingrepen van Nederland op die manier getoetst moeten kunnen worden. Het kabinet weigert echter een bindende toetsing, met het argument dat juridische en beleidsmatige kwesties te zeer verstrengeld zijn. Daardoor blijft de waarborgfunctie in één hand: Nederland is zowel speler als scheidsrechter.
De combinatie van geen volwaardige inspraak en geen onafhankelijke toetsing maakt autonomie in de praktijk voorwaardelijk en kwetsbaar. Rijkswetten betreffen vaak kerngebieden zoals financiën, defensie, nationaliteit en buitenlandse betrekkingen; een aanwijzing uit Den Haag treft de bevolking direct zonder dat die ooit invloed heeft gehad. Het 70‑jarig Statuut en het 15‑jarig jubileum van de huidige staatkundige verhoudingen boden volgens het commentaar een uitgelezen kans voor echte gelijkwaardigheid—bijvoorbeeld door volledig kiesrecht voor Caribische Nederlanders en een onafhankelijke geschillenregeling—maar het kabinet koos voor het behoud van de status quo. Autonomie blijft daardoor vooral een papieren belofte.