De Rode Mangrove

In dit artikel:

Paul Stokkermans (gepensioneerd landbouwingenieur, ex-directeur van Carmabi) belicht in deze bijdrage op Curaçao de rode mangrove (Rhizophora mangle, in Papiaments Mangel di tam). Na een algemene kennismaking met de vier mangrovetypes op het eiland zoomt hij deze week in op de meest karakteristieke soort die het dichtst bij de kust groeit en het landschap daar bepaalt.

Uiterlijk en naam: de boom is niet felrood van buiten, maar jonge of nat geworden steltwortels kunnen roodbruine tot roodpaarse tinten tonen; in doorsnede van takken is een roodachtige binnenlaag zichtbaar. Die kleur komt door tannine, een bittere verbinding die insecten en verrotting tegengaat. Tannine wordt op Curaçao traditioneel benut om vislijnen te conserveren en wordt ook gebruikt bij het looien van huiden.

Voortplanting en verspreiding: de rode mangrove onderscheidt zich door viviparie: het zaad kiemt al aan de moederboom en ontwikkelt een langwerpige kiemplant, een zogenaamde propagule, van 10–30 cm. Zodra die loslaat kan hij direct in modder wortelen als het puntige uiteinde vast komt te zitten; anders blijft hij lange tijd drijven en kan op een geschikte plek aanslaan. Omdat propagules chlorofyl bevatten, kunnen ze zelf fotosynthese doen en zo suikers produceren die het jonge plantje van energie voorzien.

Aanpassingen aan modder en zout: mangroven groeien in modderige getijdenzones waar de bodem weinig steun biedt. De rode mangrove compenseert dat met opvallende steltwortels die uit stam en takken naar beneden groeien en als een stutwerk fungeren — vergelijkbaar met plankwortels bij hoge bomen in regenwoudgebieden. Voor de zoutbelasting heeft de soort twee strategieën: de wortels filteren veel zout uit het water voordat het wordt opgenomen, en het resterende zout wordt gebundeld in speciale “offerbladeren” die bezwijken en afvallen, waardoor de boom zout kan lozen zonder schade aan vitale weefsels.

Ademhaling in waterverzadigde grond: omdat de ondergrond vaak door water is verzadigd en lucht uit de poriën verdrongen wordt, ademen de wortels via de lucht die door bovengrondse steltwortels naar binnen gaat via lenticellen. Die lucht wordt via sponsachtig weefsel (aerenchyma) naar de ondergrondse wortels geleid, zodat de plant ook bij vloed kan blijven functioneren. Dit verklaart mede waarom de rode mangrove zo dicht bij de zee staat: zijn wortels steken hoog genoeg uit om lucht aan te zuigen bij hogere waterstanden.

Rol en betekenis: de rode mangrove is een eerste verdedigingslijn langs de kust, stabiliseert modderige bodems en beschermt tegen erosie. Daarnaast heeft hij lokale economische en culturele toepassingen vanwege zijn tanninehoudende hout. Stokkermans sluit af met de aankondiging dat de volgende aflevering de zwarte mangrove behandelt, die iets meer landinwaarts voorkomt. Kort toegevoegd: behoud van mangroven is van groot belang voor kustveiligheid, biodiversiteit en visserijen; aantasting door ontwikkeling en vervuiling blijft een aandachtspunt.