UvA-onderzoeker onthult: Joodse vluchtelingen vonden toevlucht in Caraïben
In dit artikel:
UvA-historicus Rosa de Jong verdedigt op vrijdag 7 november om 14.00 uur haar proefschrift over een weinig bestudeerd hoofdstuk van de Tweede Wereldoorlog: Joodse vluchtelingen uit Nederland, België en Luxemburg die via Spaanse en Portugese havens naar de Caraïben reisden. Haar onderzoek toont aan dat de vlucht naar het Caribisch gebied niet stopte bij de beruchte ramp met de St. Louis in 1939, maar doorging na de Duitse bezetting van mei 1940 en zelfs tot de herfst van 1942.
De Jong reconstrueert hoe groepen vluchtelingen in kolonies als Suriname, Curaçao en Jamaica terechtkwamen — ruwweg zo’n 300 op Jamaica, circa 100 op Curaçao en meer dan 100 in Suriname — en benadrukt dat het hier vaak om Joodse vluchtelingen met uiteenlopende religieuze en culturele bindingen ging. Aangekomen in de koloniën bleken veel van hen onverwacht geïnterneerd; hoewel Europees van afkomst, verbleven zij soms achter prikkeldraad. De duur van het interneren varieerde van enkele dagen tot meerdere jaren. Uiteindelijk vonden sommigen een nieuw leven in Caribische steden of de Verenigde Staten, anderen keerden terug naar Europa om tegen de bezetter te strijden.
De lokale bevolking toonde frequent hulpvaardigheid, maar koloniale machthebbers probeerden opvang te blokkeren — in Suriname bijvoorbeeld gebruikte gouverneur Kielstra argumenten over gebrek aan ruimte, geld en zelfs hout om toelating te verhinderen. Volgens De Jong had veel van die tegenstand een antisemitische lading en vertraagde het processen waardoor mogelijk minder vluchtelingen konden worden opgenomen.
Haar studie baseert zich op een breed palet bronnen: koloniale en synagogenarchieven, privécollecties, en mondelinge getuigenissen. Door toegang te krijgen tot familiedocumenten die eerder buiten beeld bleven, legt De Jong het belang bloot van persoonlijke netwerken, brieven en foto’s voor het menselijker maken van deze geschiedschrijving. De promotie vindt plaats in de Aula van de Universiteit van Amsterdam; het proefschrift heet Escaping on Iberian Ships Arriving in Caribbean Camps: Second World War Refugees in Global Transit. Promotoren zijn prof. dr. P. Romijn en prof. dr. R.M.A.L. Höfte.